تاریخچه صفحه آرایی
پیشینه صفحه آرایی متقارن است با پیشینه شروع بشر به نگارش و کتابت که در ابتدا در الواح گلی به کشیدن شکل‌ها و سپس با ابداع خط به نوشتن می‌پرداختند که رفته رفته پوست حیوانات و پارچه و در نهایت کاغذ جایگزین آن شد.
تاریخچه صفحه آرایی در ایران
تا پیش از ابداع خط و کتابت جوامع روستایی از تجربه‌های زیادی در نقش و نگار برخوردار بودند. نقوش سفالینه‌ها نشان میدهد که جوامع پیش از شهرنشینی با آگاهی کامل ابعاد، اندازه و تناسب و تقارن را درک کرده‌اند. آن‌ها زمینه هر ماده‌ای را به کمک خطوط افقی و عمودی به سطوح مربع، مربع مستطیل تقسیم می‌کردند و نقوش خود را در متن آن رسم می‌کردند.
ابداع خشت در آغاز هزاره چهارم قبل از میلاد، تحول عظیم در شکل شناسی انسان و ساخت اشکال منظم بود. به همین خاطر کاتبان آغاز عصر نگارش، درک عمیقی از خطوط افقی، عمودی، مورب و زیگزاگ داشتند و این دلیلی است که از همان آغاز مطالب نوشتاری در سطرهای متناسب با فواصل متناسب شکل می‌گرفتند. به عباری دیگر کاتبان در آن زمان نقش صفحه آرایی را بازی می‌کردند که فواصل بین سفیدی و سیاهی را در صفحه رعایت می‌کردند. برخی از مدارک نشان میدهد که حداقل از 2500 سال قبل از میلاد کاتبان از تصویر نیز استفاده می‌کردند. زیرا بسیاری از مهرها و کتیبه‌ها دارای مطالب و تصاویر هستند. همچنین کاتبان در قسمی از بستر نگارش در کنار تصاویر با دقت در جای مناسب رسم یا کنده کاری می‌کردند. یکی از با شکوه‌ترین صفحه آرایی‌های جهان باستان کتیبه داریوش در بیستون می‌باشد. در این کتیبه هدف داریوش در غالب یک شکل سراسری به تجسم در آمده است. در این کتیبه اهداف سیاسی داریوش به تصویر در آمده. در واقع کتیبه داریوش یک پوستر عظیم است که بر سر راه‌های ارتباطی شرق و غرب ایجاد شده است.
تمامی اسناد به دست آمده تاریخی در مصر و بین النهرین و ایران باستان نشان میدهد کاتبان با درک عمیق از جنس مواد مطالب را به گونه‌ای می‌نوشتند که‌اندازه کلمات و حروف، اندازه سطرها و فواصل آن‌ها و حتی تعداد سطرها همه با هم هماهنگ و در تناسب باشد.
سابقه‌ی صفحه آرایی به مانی در کتاب ارژنگ باز می‌گردد که در دوره‌های مختلف با پیشرفت نگارگری ایرانی از یک سو و روند رو به تکامل خوشنویسی ایرانی از سوی دیگر شکوفا شده است. مانی در قرن سوم میلادی می‌زیست. او کتاب خود را نیز به صورت مصور نگاشت. قطعا مانی در آن زمان از پوست و پارچه به عنوان کاغذ استفاده کرده است. به نظر می‌رسد پیروان مانی از عوامل گوناگون برای زیبایی مطالب نوشتاری و تصویری استفاده می‌کردند. آن‌ها بر اساس باورهای خود از رنگ‌های مختلف سیاه، طلایی، قرمز، آبی و زرد استفاده می‌کردند. قدیمی‌ترین مدارک نوشتاری در ایران متعلق به پیروان مانی است. این مدارک مربوط به قرن هشتم و نهم میلادی می‌باشند (راشنو همایونفر، اصول صفحه آرایی، 1390، ص 18) .
به نظر می‌رسد در ایران در دوره اشکانی و ساسانی کتاب‌ها به شکل امروزی و با استفاده از کاغذ و پوست تولید می‌شدند. در دوره ساسانی کتاب بسیار رایج بود و مدرسه جندی شاپور یکی از مراکز کتاب محسوب می‌شد که ترجمه بیش از سیصد کتاب توسط ابن مقفع حکایت از اهمیت گسترده کتاب در عصر ساسانی دارد.
حمله مغولان به ایران در سال 608 قمری دوره تاریکی، هرج و مرج و آشفتگی در تاریخ ایرا است که بسیاری از شهرها و مراکز تمدنی از میان رفت و نیز بسیاری از ایرانیان کشته شدند. پس از آن مغولان ایران حکومت ایلخانان را تاسیس کردند و کم کم اوضاع آرام‌تر شد و پس از روی کار آمدن غازان و احیای اقتصادی و سیاسی در ایران زمینه برای احیا و رشد فرهنگی ایران فراهم شد و به تبع آن، هنر و فرهنگ بار دیگر مورد توجه قرار گرفت که وزیر کارآمد غازان – خواجه رشید الدین فضل الله همدانی- نقش مهمی در این زمینه داشت.
خواجه رشیدالدین با تاسیس ربع رشیدی در تبریز در احیای هنر کتاب آرایی نقش مهمی داشت زیرا کتابخانه‌های این مجتمع فرهنگی برای تامین کتب خود، ارگانهای کتاب‌سازی ایجاد کرده بودند. از ویژگی‌های خاص این دوره می‌توان به تاثیر هنر چینی شکل‌گیری مینیاتور ایرانی اشاره کرد. پس از سقوط ایلخانان، امرای محلی چون آل اینجو در فارس، آل مظفر در کرمان و آل جلایر در غرب ایران و عراق قدرت گرفتند که دربارهای آنان محلی برای حمایت و تشویق هنرمندان بود، به خصوص آل مظفر که بعدها نقش ویژه‌ای در شکل‌گیری سبک شیراز در کتاب آرایی دوره‌ی تیموری داشته است.
در نخستین سده‌های هجری، کتاب آرایی مورد توجه قرار گرفت و کتابخانه‌ها، شبکه‌های اداری و درباری و آموزشی، همگی در مسیر نسخه آرایی و فن کتاب سازی، هیئتی نظام مند پیدا کردند.
اوج هنر کتاب آرایی در ایران، به دوره تیموری مربوط است اما با شکست جانشینان تیمور و تسلط شاه اسماعیل صفوی بر هرات، از ارزش‌های بصری این هنر کاسته نمی‌شود و همچنان، بهترین دوره‌های تکاملی خود را می‌گذراند و فقط در اواخر دوره صفوی ست که هنر کتاب آرایی و نگارگری ایرانی، با تاثیر پذیری از غرب به تدریج سیر نزولی آغاز می‌کند.
حمله‌ی تیمور به ایران برای ایران فاجعه‌ای تاریخی بود که ویرانی‌های فراوانی را در پی داشت، تیمور جنگاوری بی رحم بود؛ ولی علاقمند بود تا دربار خود را در سمرقند با حضور شاعران، هنرمندان، عالمان و صنعتگران با شکوه سازد. پس از او فرزندانش که تحت تاثیر این هنردوستی او قرار گرفته بودند، نقش مهمی در شکوفایی هنر و فرهنگ ایران داشته و دربار آنان محل تجمع هنرمندان و شاعرانی چون بهزاد و جامی بود. شاهان تیموری چون شاهرخ، بایسنقر میرزا و سلطان حسین میرزا بایقرا در رشد و شکوفایی فرهنگ ایران نقش فراوانی داشتند و با تاسیس کتابخانه‌های فراوان و جمع آوری و سفارش نسخ خطی با ارزش و نفیس عصر طلایی هنر کتاب آرایی را آغاز کردند، به طوری که دوره‌ی تیموری را دوره‌ی شکوفایی هنر صفحه آرایی در ایران می‌دانند. پس از تیموریان و قدرت‌گیری ترکمانان آق قویونلو و قرا قویونلو، صفحه آرایی نیز تحت تاثیر اوضاع آشفته‌ی سیاسی و اقتصادی بار دیگر رونق خود را از دست داد.
تاریخچه صفحه آرایی در جهان
کیفیت صفحه آرایی در دنیا تا به امروز در گذر زمان وابستگی خاصی به مواردی چون سبک عمومی هنر در جامعه، پیشرفت صنعت چاپ در زمان مورد نظر و فن آوری‌های گرافیکی موجود دارد.
در قرن نوزدهم میلادی بیشترین رویکرد در صفحه آرایی به استفاده از تصاویر به همراه متن، استفاده از تیترهای درشت و تنوع فونت‌ها معطوف شده بود. با شروع جنگ جهانی دوم، شوروی آغازگر حرکتی نوین در صفحه آرایی مدرن شد. با ورود دوربین‌های خبری در سال 1945 صفحه آرایی وارد فاز جدیدی از بلوغ شد که با تاسیس مدرسه‌های هنری در آلمان این بلوغ شتاب بیشتری از پیش گرفت.
ایجاد جنبش در سبک‌های هنری وقت و همچنین تاثیر جنگ بر روی سلایق بصری جامعه موجب دگرگونی‌هایی در صفحه بندی نشریات گردید.
با شروع به کار شرکت‌های تبلیغاتی، همچنین مهاجرت گرافیست‌ها و هنرمندان آلمان به آمریکا و شروع دوران مصرف گرایی، به علاوه حضور مجلات اختصاصی گرافیک موجبات تغییر شکل‌های اساسی در صفحه آرایی را پدید آورد.
با حضور گرافیک و نرم افزارهای مختلف، صفحه آرایی به طور شگرفی تغییر گردیده به طوری که در دهه هشتاد طراحان به عنوان نوآوران فرهنگی زمان خود شناخته می‌شدند که در نتیجه آن صفحه آرایی مجلات و نشریات متحول گردید.
