شابک درواقع سرواژه‌ای برای عبارت “شماره استاندارد بین المللی کتاب” است که شامل یک کد 10 تا 13 رقمی برای هر کتابی که منتشر می‌شود، است. این کد را می‌توان شماره شناسنامه کتاب دانست چرا که هر شماره فقط مختص به یک کتاب است و در صورت تجدید چاپ، شماره شابک تغییری نمی‌کند. از شابک هنگام اخذ مجوز‌های مربوطه از وزارت فرهنگ و ارشاد و همینطور برای دریافت فیپا، استفاده می‌شود. (منبع انگلیسی)
تاریخچه استفاده از شابک
ایده استفاده از نوعی شماره‌گذاری برای کتاب یا SBN در سال 1966 مطرح شد که به هر کتاب یک کد مخصوص اختصاص داده شود تا شناسایی کتاب‌ها برای کتابداران راحت‌تر باشد. سپس در سال 1967 این کد به صورت یک کد ده رقمی درآمد. تا سال 2006 از همین کد‌های ده رقمی برای شماره‌گذاری کتاب‌ها استفاده می‌شد. در سال 1970 در نهایت به عنوان استاندارد ایزو 2108 توسط سازمان بین المللی استانداردسازی (ایزو)، به چاپ رسید اما از سال 2007 شمار تعداد کتاب‌ها افزایش یافته و به همین علت این کد‌ها، از رقم رقمی، به 13 رقمی تغییر کردند.
ایران نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی عضو نظام شابک شد چرا که بازار کتاب رونق گرفته و نیاز بود تا برای پیوستن به بازار‌های جهانی، سامانه استفاده از شابک در ایران نیز مورد استفاده قرار بگیرد. سرانجام در سال 1372 ایران به طور رسمی عضو این نظام شد و موسسه خانه کتاب نماینده رسمی نظام شابک در ایران شناخته شد.
کد‌های شابک یک پیشوند سه رقمی به نام کد JSI دارند که تا به حال از کد‌های 978 و 979 استفاده شده است. شابک در کشور‌های مختلف با توجه به زبان آن کشور، شماره متفاوتی دارد که در ایران این شماره برابر با 964 است که کتاب‌های ایرانی در جهان با این کد شناخته می‌شوند. هر انتشارات و هر کتاب نیز کد مخصوص به خود را دارند. رقم آخر شابک هم عدد کنترل است که صحت و درستی شابک را تایید می‌کند.
حتی شابک نسخه‌های الکترونیکی و چاپی کتاب‌ها هم با یکدیگر متفاوت هستند و هر کتاب و هر ویراست از آن، شابک مخصوص به خود را دارد و این به افراد کمک می‌کند تا حتی بدون نام کتاب یا نویسنده و ناشر هم بتوانند کتاب را شناسایی نمایند. پیدا کردن کتاب از طریق شابک برای سیستم‌های اطلاعاتی هم راحت‌تر است، مانند سایت‌های مرجع و یا سایت‌های فروش کتاب و این امر خرید، فروش و کنترل موجودی کتاب‌ها را هم آسان‌تر می‌کند.
شابک هم در قسمت شناسنامه، هم در قسمت فیپا و هم پشت جلد کتاب به صورت یک بارکد درج می‌شود. شابک را می‌توان به صورت آنلاین و از طریق ارائه اطلاعات کتاب نیز دریافت کرد.
نحوه تبدیل شابک به بارکد
با ورود به وبسایت www.isbn.ir و کلیک بر روی گزینه تبدیل شابک به بارکد مانند شکل زیر:
با صفحه زیر روبرو می‌شوید که می‌توانید به راحتی با وارد کردن اطلاعات کتاب مورد نظر، بارکد را تولید کرده و سپس دانلود بفرمایید. به این روش می‌توایند در طراح جلد کتاب نیز استفاده بفرمایید:
شابم چیست
علاوه بر کتاب‌ها برای سایر محصولات فرهنگی هم کد شناسایی تهیه می‌شود که این شامل آثار موسیقیایی نیز می‌شود. شابم کدی 10 رقمی است که قبل از انتشار آثار موسیقیایی برای آن‌ها تعیین می‌شود تا به عنوان هویت آن اثر در سطح جهانی از آن استفاده شود و درواقع راهی است تا بتوان از حقوق مولف و ناشر آن اثر حمایت کرد. خانه کتاب در سال 1383 بود که عضو موسسه جهانی شابم شد.
شاپا چیست
شاپا نیز سرواژه‌ای برای عبارت “شماره استاندارد بین المللی پیایند‌ها” است که یک کد 8 رقمی بوده و از آن برای شناسایی و تشخیص نشریات استفاده می‌شود. به شاپا نیز استاندارد ایزو 3297 نیز تعلق یافته است و ایران یک سال پس از تاسیس ISBN در پاریس، برای دریافت شاپا نیز اقدام کرد.
ابتدا در سال 1352 اعطای شاپا نیز بر عهده انجمن کتابداران ایران بود ولی از سال 1362، این وظیفه به کتابخانه ملی ایران سپرده شد. سرانجام در سال 1380با تصویب مجلس شورای اسلامی، در ایران نیز مرکز ISBN در کتابخانه ملی ایران تاسیس شد.
کد شاپا برخلاف شابک از قاعده خاصی پیروی نمی‌کند و مانند یک شماره شناسنامه برای مجلات است. هفت رقم اولیه‌ی شاپا توسط مرکز بین المللی ISSN تعیین شده و با عنوان ISSN Block Number به صورت یک دفترچه به تمام کشور‌های عضو این انجمن، فرستاده می‌شود. رقم هشتم نیز کد کنترل است تا صحت شماره‌های قبلی را تایید کند و اشکالات یا تداخلات احتمالی ممکن در سیستم ثبت را بررسی کرد.
